Καθώς βρισκόμαστε ήδη λιγότερο από τριάντα μέρες πριν από τις πανελλαδικές, αρχίζουν να πυκνώνουν οι κρίσεις άγχους από τους υποψηφίους. Συζητήσεις με τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς, συνεδρίες με παιδοψυχολόγους μπορεί να περιορίσουν τα συμπτώματα αυτού του φαινομένου, που από τους ειδικούς χαρακτηρίζεται «φυσιολογικό» και εκ των ων ουκ άνευ για έναν δεκαεπτάχρονο που ετοιμάζεται να δώσει τη μάχη που θα καθορίσει – ή τουλάχιστον έτσι πιστεύει – τη ζωή του.
Ωστόσο απορίας άξιο για κάποιον που ασχολείται πια είκοσι πέντε χρόνια με την προετοιμασία μαθητών για τις Πανελλήνιες, είναι το συνεχώς αυξανόμενο ποσοστό των παιδιών που θα βιώσουν έστω και μια κρίση πανικού πριν από τις εξετάσεις. Ομολογώ ότι, όσο κι αν με έχει απασχολήσει, δυσκολεύομαι να καταλήξω σε μια ερμηνεία που θα ικανοποιεί τον προβληματισμό μου για το ότι πριν από δύο δεκαετίες είχαμε να αντιμετωπίσουμε ένα άγχος που ήταν κυρίως «παραγωγικό», κινητοποιούσε δηλαδή το μαθητή να εντείνει την προσπάθειά του, ενώ σήμερα τα συμπτώματά του μοιάζουν περισσότερο μ’ αυτά του εμφράγματος ή της κατάθλιψης. Ο τρόπος λειτουργίας και η φιλοσοφία του εκπαιδευτικού μας συστήματος θα πρέπει να θεωρηθoύν αναμφίβολα η πρωταρχική αιτία του φαινομένου, καθώς από το νηπιαγωγείο μέχρι και τη Γ’ Λυκείου είναι προσανατολισμένο σε έναν και μόνο στόχο: να βγει η ύλη! Στο βωμό αυτού του υπέρτατου σκοπού, συστηματικά και πολύ επιτυχημένα, στραγγαλίζει τη φαντασία και τη δημιουργικότητα του παιδιού και εγκλωβίζει το δάσκαλο στον άχαρο και βαρετό ρόλο του αναμεταδότη γνώσεων, και μάλιστα μόνον όσων περιέχονται στο σχολικό εγχειρίδιο, με έμφαση φυσικά στην εξεταστέα ύλη. Απορίες , προβληματισμοί, αμφισβητήσεις , πρωτοβουλίες ή, ακόμα χειρότερα, αυτενέργεια μάλλον αποτελούν δυσκολίες «αρμονικής» προσαρμογής σ’ ένα τέτοιο σχολικό περιβάλλον. Αντίθετα, ο σίγουρος δρόμος για την καταξίωση, τόσο τη σχολική όσο και την κοινωνική, είναι η χρησιμοθηρία, η ανταγωνιστική συμπεριφορά και ένας καθωσπρεπισμός , που μαρτυρούν ίσως μια υποκρισία και μια ιδιοτέλεια ασύμβατη με την παιδική ηλικία. Όμως, ποια παιδική ηλικία έχουν ζήσει αυτά τα παιδιά, θ’ αναρωτηθεί κάποιος, όταν ήταν υποχρεωμένα από βρέφη να περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας εκτός σπιτιού σε παιδικούς σταθμούς, όπου μια άγνωστη είχε αναλάβει την ανατροφή τους – πολλές φορές κι όταν δεν το επέβαλλαν οι εργασιακές υποχρεώσεις των γονιών τους; Και βέβαια, τη συστηματική τους διαπαιδαγώγηση συμπλήρωνε πλήθος εξωσχολικών δραστηριοτήτων για το υπόλοιπο της ημέρας. Ακολουθώντας ένα αυστηρό πρόγραμμα που ξεκινούσε πριν από τις οκτώ το πρωί, έπαιρναν όχι μόνο τα «απαραίτητα γνωστικά εφόδια», αλλά όσο το δυνατόν περισσότερα, για να διακριθούν, όταν έρθει η ώρα να ανταγωνιστούν τα υπόλοιπα πεντάχρονα στο νηπιαγωγείο! Την ίδια στιγμή στερούνται το παιχνίδι, την ανεμελιά, την ξεκούραση (!), αλλά και το πιο σημαντικό απ’ όλα, τη δυνατότητα να αναπτύξουν με τους γονείς τους εκείνους τους δεσμούς που αποτελούν αναγκαία προϋπόθεση για την ψυχοσυναισθηματική ωρίμασή τους. Άλλωστε, πολλοί ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι άμεση επίπτωση των προαναφερθέντων, από κοινού με άλλους παράγοντες, αποτελεί η ανάπτυξη αισθήματος ανασφάλειας και μοναξιάς αλλά και το συνεχώς αυξανόμενο ποσοστό παιδιών και εφήβων με διαταραχές προσωπικότητας. Στις παραπάνω αντίξοες για την κατάκτηση ψυχικής πληρότητας και ισορροπίας συνθήκες , έρχονται να προστεθούν παράγοντες άμεσα συναρτώμενοι με τις εξετάσεις : η ανασφάλεια που νιώθει ο έφηβος για τις ικανότητες και τη δυνατότητα να αποδείξει την αξία του, ο φόβος του μήπως απογοητεύσει την οικογένειά του, ο φόβος της αποτυχίας. Το πρότυπο του «επιτυχημένου» που υιοθετείται λόγω του κοινωνικού κομφορμισμού και εντέχνως προβάλλεται από τα ΜΜΕ, αλλά και η εργασιακή ανασφάλεια που με βεβαιότητα τον περιμένει τα επόμενα χρόνια με τη συνεπακόλουθη ειδίκευση που απαιτείται, κάνουν την επιτυχία στις Πανελλήνιες μονόδρομο. Όλα τα παραπάνω σε συνδυασμό με τις διαστάσεις μείζονος εθνικού ζητήματος που λαμβάνει κάθε χρόνο η διεξαγωγή των Πανελλαδικών εξετάσεων και την κοινωνική «διαπόμπευση» που συνοδεύει τα «κακά» αποτελέσματα σ’ αυτές, συμπληρώνουν το σκηνικό του τρόμου, από το οποίο οι πιο ευαίσθητοι έφηβοι είναι αδύνατο να μείνουν ανεπηρέαστοι. Ας μου συγχωρήσουν οι πιο ειδικοί την απλοϊκότητα της ερμηνείας που επιχείρησα να δώσω στο ζήτημα του άγχους των εξετάσεων, αλλά η δική μου προσέγγιση δε μπορεί παρά να είναι της μαμάς και της δασκάλας, που βιώνει κάθε χρόνο από πολύ κοντά το Γολγοθά αυτής της τραυματικής, για όποιον την έζησε, εμπειρίας των Πανελλήνιων. Διατηρώ μια μικρή ελπίδα ότι θα υπάρξει κάποτε η πολιτική, αλλά και η κοινωνική, ωριμότητα και βούληση να αντικατασταθούν αυτές οι εξετάσεις από μια διαδικασία που θα σέβεται πρώτα απ’ όλα τον πιο σημαντικό απ’ όλους τους παράγοντες που εμπλέκονται: τον μαθητή. Κάτι τέτοιο, όμως, θα απαιτούσε μια εκ βάθρων αναμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος και όχι απλώς μια ακόμη εξαγγελία για «κατάργηση των Πανελληνίων».
