Η μαθηματικός του Εκπαιδευτικού Ομίλου "Πράξη και Πρόοδος'', Μπαριτάκη Σοφία, παραθέτει ένα άρθρο των Γαρεφαλάκη Γιώργου και Σιούλα Γιάννη για την ετυμολογία των μαθηματικών.

<< Αρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψις>>, Αντισθένης.

Ακολουθώντας τον Αντισθένη που μας προτρέπει να κατανοήσουμε τα ονόματα, τις έννοιες, αν θέλουμε να εισχωρήσουμε στο βάθος μιας επιστήμης , θα ετυμολογήσουμε, δηλαδή θα αναζητήσουμε την αλήθεια κάποιων συχνόχρηστων μαθηματικών εννοιών.

Η λέξη έτυμος σημαίνει αληθής < ετεόν = αληθές.

Γλώσσα και Μαθηματικά είναι δυο έννοιες που για τους αρχαίους Έλληνες είναι συνυφασμένες. Δεν είναι τυχαίο που οι πρόγονοι μας χρησιμοποιούσαν το αλφάβητο εκτός από τη γραφή της γλώσσας και για τα μαθηματικά. Τα γράμματα ήταν και αριθμοί. Έτσι καμιά άλλη γλώσσα δεν εξέφρασε με τόση σαφήνεια και ακρίβεια τους μαθηματικούς όρους. Η βαθιά γνώση της ελληνικής γλώσσας μας επιτρέπει πολλές φορές την κατανόηση μαθηματικών εννοιών. Ας δούμε το <<έτυμον>> μερικών από αυτές.

Μαθηματικά : Η επιστήμη που έχει ως αντικείμενο τη συστηματική εξέταση των φυσικών μεγεθών , των σχημάτων ,των σημείων , των αριθμών και τις μεταξύ τους σχέσεις.

Προέρχεται από τη λέξη μάθημα<μαθαίνω<μανθάνω. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε αρχικά από το φιλόσοφο Αρχύτα (4ος αι. π.Χ.). Οι Περιπατητικοί φιλόσοφοι λένε όσον αφορά τη ρητορική ,την ποίηση και τη μουσική ότι είναι δυνατόν να τα παρακολουθήσει κάποιος μη γνώστης τους. Όσον αφορά όμως τα <<κυρίως μαθήματα>> κανείς δεν μπορεί να τα κατανοήσει ,αν προηγουμένως δεν εντρυφήσει σε αυτά. Γι’ αυτό ονόμαζαν Μαθηματικά τη θεωρία που ασχολείται με αυτά. Οι Πυθαγόρειοι είχαν δώσει ιδιαίτερο όνομα (Μαθηματικά) για μόνες τη Γεωμετρία και την Αριθμητική. Τα ονόμαζαν έτσι διότι έβρισκαν σε αυτές το επιστημονικό και το κατάλληλο για μάθηση ,γιατί έβλεπαν ότι ασχολούνταν με αυτά που είναι αιώνια ,αμετάβλητα και ξεκάθαρα και τα οποία παραδέχονταν ως επιστήμη.

Ο Πλάτωνας (Νόμοι) μιλάει για <<τρία μαθήματα>> (αριθμητική , γεωμετρία και αστρονομία) ,τα οποία αργότερα θα γίνουν <<τα τέσσερα μαθήματα>> με την προσθήκη της αρμονίας(μαθηματική θεωρία της μουσικής).

Άθροισμα : Εκ του ρήματος αθροίζω <αθρόος = άφθονος ,μαζικός <α+θρόος = θόρυβος.

Άλγεβρα :Ο Μωχάμεντ Ιμπν Μουσσά αλ Χοβαριζμί (780-850 περίπου) , σπουδαίος Άραβας μαθηματικός , έγραψε δυο βιβλία. Το αραβικό κείμενο του δευτέρου σώζεται και έχει τον τίτλο << Χισάμπ αλ-τζάμπρ ουάλ μουκάμπαλα>>(επιστήμη αναγωγής και ισοστάθμισης).

Η λέξη αλ-τζάμπρ έγινε αλγάμπρ και στη συνέχεια άλγεβρα. Ως τα μέσα του 19ου αι. , η άλγεβρα ήταν η επιστήμη των εξισώσεων. Στα ελληνικά εμφανίζεται το 1791 από το λατινικό algebra.

Αλγόριθμος : Λατινοποιημένο το όνομα του ανωτέρω συγγραφέα (Αλ Χοβαριζμι) θα μετατραπεί διαδοχικά σε Αλχοαρίσμι > Αλγορίσμι > Αλγόρισμος > Αλγόριθμος και θα σημαίνει κάθε μαθηματικό τρόπο που συνίσταται στην αυτόματη μετάβαση ,με αυστηρή σύνδεση, από το ένα στάδιο στο άλλο.

Αριθμός- Αριθμητική : Προέρχεται από το αρχαίο ρήμα αραρίσκω=συγκεντρώνω , συνάπτω, λογαριάζω. Η Αριθμητική πρωτοαπαντάται στην Πολιτεία του Πλάτωνα ,ενώ ο όρος Μαθηματικά πρωτοχρησιμοποιείται στα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη.

Η Αριθμητική (εκ του αριθμός) είχε και έχει πάντα περισσότερο πρακτικό – εφαρμοσμένο χαρακτήρα σε αντίθεση προς τα Μαθηματικά που καλύπτουν τον ευρύτερο χώρο της μαθηματικής επιστήμης και σκέψης.

Άρτιος –Περιττός αριθμός : Οι αρχαίοι θεωρούσαν άρτιους δηλαδή ολοκληρωμένους τους αριθμούς που μπορούσαν να δώσουν δυάδες. Την λέξη <<άρτιος>> χρησιμοποιούμε και σήμερα :<<άρτιο οικόπεδο>> , <<άρτια επαγγελματική σχέση>> κλπ. Τους αριθμούς που έδιναν μεν δυάδες αλλά είχαν και ένα <<περισσό>> ( 1, 3=2+1, 5=2+2+1 ,..) τους έλεγαν περιττούς.

Ζυγός – Μονός Αριθμός: Ζυγό έλεγαν κυριολεκτικά το εγκάρσιο εξάρτημα σε άροτρα ή άμαξες ,στο οποίο ζεύονταν τα υποζύγια δυο-δυο και μεταφορικά την κάθε είδους καταπίεση. Έτσι η έννοια του <<ζευγαριού>> της <<δυάδας>> πέρασε και στους αριθμούς που έδιναν δυάδες και ονομάστηκαν ζυγοί. Αντίθετα αριθμοί που αν και έδιναν δυάδες, πάντα ένα έμενε μόνο του , ονομάστηκαν μονοί.

Εμβαδό Εκ του αρχαίου εμβαίνω<εν+βαίνω> βάδην ,βαδίζω. Σημαίνει τον θετικό πραγματικό αριθμό που θα βρούμε αν <<πατήσουμε>>, <<βαδίσουμε>>, μετρήσουμε μια επιφάνεια βασιζόμενοι σε μια μονάδα μέτρησης(τ.μ. , τ.εκ. κλπ)

Επιμεριστική ιδιότητα : ( α∙(β+γ)=α∙β+α∙γ)) Εκ του επί + μερίζω = χωρίζω σε μερίδια ,διαμοιράζω, κατανέμω. Στα μαθηματικά είναι η ιδιότητα που αφορά δυο μαθηματικές πράξεις και με την οποία γίνεται <<κατανομή>> μερών.

Εφαπτομένη(κύκλου): Εκ του αρχαίου ρήματος εφάπτω (επί+ άπτω = αγγίζω ,ακουμπώ).

Στα μαθηματικά λέμε εφαπτομένη την ευθεία που <<άπτεται επί>> ενός κύκλου, δηλαδή τον <<αγγίζει>> σε ένα σημείο.

(Γαρεφαλάκης Γιώργος- Σιούλας Γιάννης , από τον Ευκλείδη Α΄, περιοδικό της ΕΜΕ)