Η φιλόλογος του Εκπαιδευτικού Ομίλου "Πράξη και Πρόοδος", Ζαχαριουδάκη Ελένη, γράφει ένα κείμενο για τις καταλυτικές επιδράσεις του Πελοποννησιακού πολέμου σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας στον 5ο π.Χ. αιώνα αλλά και αργότερα.
Επι σχεδόν τρεις δεκαετίες στα τέλη του 5ου π.Χ. αιώνα, η Αθηναϊκή Ηγεμονία βρέθηκε αντιμέτωπη με τη Σπαρτιατική Συμμαχία σε έναν φοβερό πόλεμο που άλλαξε τον ελληνικό κόσμο, και τον πολιτισμό του για πάντα. Μονάχα μισό αιώνα πριν το ξέσπασμά του, οι ενωμένοι Έλληνες είχαν απωθήσει, υπό την ηγεσία της Σπάρτης και της Αθήνας, την εισβολή της δεινής Περσικής Αυτοκρατορίας, διασώζοντας την ελευθερία τους όταν εκδίωξαν τους στόλους και τους στρατούς της Περσίας από την Ευρώπη, και απήλλαξαν από τον έλεγχό της τις Ελληνικές πόλεις της μικρασιατικής ακτής. Αυτή η εκπληκτική νίκη εγκαινίασε για την Ελλάδα μια μεγαλειώδη περίοδο ανάπτυξης, ευμάρειας και αυτοπεποίθησης. Οι Αθηναίοι γνώρισαν ιδιάιτερη ακμή, αυξάνοντας τον πληθυσμό τους και εγκαθιδρύοντας μια ηγεμονία που τους προσπόρισε πλούτη και δόξα. Η νεαρά τους δημοκρατία ενηλικιώθηκε, προσφέροντας ίσες ευκαιρίες, συμμετοχή στα κοινά και πολιτική δύναμη ακόμη και στην κατώτερη τάξη των πολιτών, και σε λίγο το καινοφανές πολίτευμά τους μεταλαμπαδεύτηκε και σε άλλες ελληνικές πόλεις. Ταυτόχρονα υπήρξε και εποχή εξαιρετικών πολιτιστικών επιτευγμάτων, απαράμιλλη, ίσως, από άποψη πρωτοτυπίας και δημιουργικότητας σε ολόκληρη την ιστορία της ανθρωπότητας. Δραματουργοί όπως ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής, ο Ευριπίδης και ο Αριστοφάνης εξύψωσαν την τραγωδία και την κωμωδία σε επίπεδα που ουδέποτε ξεπεράστηκαν. Οι αρχιτέκτονες και οι γλύπτες οι οποίοι δημιούργησαν τον Παρθενώνα και τα άλλα κτήρια στην Ακρόπολη της Αθήνας, στην Ολυμπία και σε όλη την έκταση του ελληνικού κόσμου επηρέασαν καίρια την εξέλιξη της δυτικής τέχνης, και συνεχίζουν να την επηρεάζουν και σήμερα. Φιλόσοφοι της φύσης, όπως ο Αναξαγόρας και ο Δημόκριτος, κινητοποίησαν τη δύναμη της ανθρώπινης λογικής για να προσπαθήσουν να καταναοήσουν τον φυσικό κόσμο, ενώ πρωτοπόροι της ηθικής και πολιτικής φιλοσοφίας, όπως ο Πρωταγόρας και ο Σωκράτης, έκαναν το ίδιο στον χώρο των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Ο Ιπποκράτης και η σχολή του πραγματοποίησαν άλματα στην Ιατρική επιστήμη, και ο Ηρόδοτος επινόησε την τέχνη της Ιστοριογραφίας όπως την αντιλαμβανόμαστε σήμερα. Ο Πελοποννησιακός πόλεμος δεν έθεσε μόνο τέρμα στην εκπληκτική αυτή περίιοδο, αλλά αναγνωρίστηκε ως κρίσιμη καμπή ακόμη και απ’ όσους συμμετείχαν σ’αυτόν. Ο μεγάλος ιστορικός Θουκυδίδης μας δηλώνει πως ανέλαβε τη συγγραφή της «Ιστορίας» του με την έναρξη του πολέμου, «έχοντας σχηματίσει την πεποίθηση ότι θα έιναι ο πιο μεγάλος και ο πιο αξιοσημείωτος από όλους τους πολέμους που προηγήθηκαν. Κατέληξε σε αυτήν την εκτίμηση από το γεγονός ότι και οι δύο δυνάμεις ήταν από κάθε άποψη στην ακμή της πολεμικής τους ετοιμότητας, και επειδή έβλεπε τον υπόλοιπο κόσμο να παίρνει θέση με τη μια πλευρά ή με την άλλη, μερικοί ευθύς αμέσως, άλλοι στο μυαλό τους. Γιατί αυτή ήταν η μεγαλύτερη αναταραχή που συγκλόνισε ποτέ τους Έλληνες, ενώ επεκτάθηκε επίσης σ’ ένα τμήμα των βαρβάρων-και ακόμη, θα μπορούσε κανείς να πει, στο μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας». ( ΘΟΥΚ. ΙΣΤΟΡΙΑΙ 1.1.1-2) Από τη σκοπιά των Ελλήνων του 5ου αιώνα, ο Πελοποννησιακός πόλεμος βάσιμα θεωρήθηκε ως παγκόσμιος πόλεμος, προκαλώντας τεράστιες καταστροφές σε ανθρώπινες ζωές και ιδιοκτησίες, εντείνοντας τα ταξικά και παραταξιακά μίση, διχάζοντας εσωτερικά τις ελληνικές πόλεις και αποσταθεροποιώντας τις αναμεταξύ τους σχέσεις, με συνέπεια να αποδυναμωθεί , τελικά, η ικανότητά τους να αντισταθούν σε εξωτερικές επιθέσεις. Ανέστρεψε επίσης την τάση προς την ανάπτυξη της δημοκρατίας. Όταν η Αθήνα βρισκόταν στην ακμή της ισχύος της , το δημοκρατικό της πολίτευμα ασκούσε μαγνητική έλξη στις άλλες πολιτείες, αλλά η ήττα της επέδρασε αποφασιστικά στην πολιτική εξέλιξη της Ελλάδας, αναγκάζοντάς τη να οπισθοχωρήσει προς την κατεύθυνση της Ολιγαρχίας. Ο Πελοποννησιακός πόλεμος ήταν, επίσης, μια αναμέτρηση πρωτοφανούς αγριότητας, παραβιάζοντας ακόμη και τον σκληρό εκέινο κώδικα που ρύθμιζε μέχρι τότε τη διεξαγωγή του πολέμου στον Ελληνικό κόσμο , διαπερνώντας έτσι τη λεπτή γραμμή που χωρίζει τον πολιτισμό από τη βαρβαρότητα. Η οργή, η αγανάκτηση και ο πόθος της εκδίκησης αυξάνονταν όσο οι εχθροπραξίες τραβούσαν σε μάκρος , για να καταλήξουν σε μια εντεινόμενη αλληλουχία από φρικαλεότητες που περιλάμβανε τον ακρωτηριασμό και την εκτέλεση των αιχμαλώτων, τη ρίψη τους σε φρεάτια για να πεθάνουν από δίψα, πείνα ή έκθεση στα στοιχεία της φύσης, και τον εξακοντισμό τους στη θάλασσα για να πνιγούν. Συμμορίες πλιατσικολόγων δολοφονούσαν αθώα παιδιά. Ολόκληρες πόλεις, κατεδαφίστηκαν, οι άνδρες τους θανατώθηκαν και τα γυναικόπαιδα πουλήθηκαν ως δούλοι. Στη νήσο Κέρκυρα η παράταξη των νικητών, στην εμφύλια διαμάχη που προέκυψε από την ευρύτερη σύγκρουση των δυνάμεων , έσφαζε τους εχθρούς της επι μια ολόκληρη εβδόμαδα : «πατέρας σκότωνε το παιδί του, άρπαζαν ικέτες απ’ τους ναούς και τους σκότωναν εκεί μπροστά..» (3.81.5, μετάφραση Βλάχου). Η εξαθλίωση της βίας προκάλεσε την ανατροπή των εθίμων , την κατάρρευση των θεσμών, των αντιλήψεων και των απαγορεύσεων που συγκροτούν τα θεμέλια του πολιτισμένου βίου. Αλλοιώθηκε η ίδια η σημασία των λέξεων για να προσαρμοστεί καλύτερα στο πολεμικό κλίμα της εποχής : «Η αλόγιστη τόλμη θεωρήθηκε αλληλέγγυος ανδρεία· η συνετή προφύλαξη, εύσχημη δειλία· η σωφροσύνη, προκάλυμμα της ανανδρίας» (3.82.4) Η θρησκεία έχασε την ανασταλτική της δύναμη , «αλλά η χρήση των ωραίων εκφράσεων για την εκτέλεση μισητών πράξεων ήταν σε μεγάλη περιοπή»(3.82.8) Η αλήθεια και η τιμή εξαφανίστηκαν, και «την αντιπαράθεση διαδέχθηκε η αμοιβαία δυσπιστία» (3.83.1). Τέτοια ήταν η σύγκρουση , που ενέπνευσε η σκωπτική παρατήρηση του Θουκυδίδη πως ο πόλεμος «είναι ένας βίαιος δάσκαλος ο οποίος προσαρμόζει τα πνεύματα των περισσοτέρων στις τρέχουσες περιστάσεις» (3.82.2) Συμπερασματικά, παρ’ όλο που ο Πελοποννησιακός πόλεμος έληξε πριν από 2.400 περίπου χρόνια, συνέχισε να ασκεί τη γοητεία του στους αναγνώστες όλων των εποχών. Οι μελετητές έχουν ανατρέξει στο παράδειγμά του για να ρίξουν φως στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, και κυρίως για να εντρυφήσουν στην κατάνοηση των αιτιών του ωστόσο τη μεγαλύτερη του επιροή ως αναλυτικού εργαλέιου την άσκησε, ενδεχομένως, κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου, που είδε ξανά-στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα- τον κόσμο να χωρίζεται σε δύο μεγάλους συνασπισμούς , με τον καθένα κάτω από μια ισχυρή ηγέτιδα δύναμη. Στρατηγοί, διπλωμάτες, πολιτικοί και ακαδημαϊκοί έχουν παρομοιάσει τις συνθήκες που προκάλεσαν τον πόλεμο των Ελλήνων με την αντιπαλότητα που αναδύθηκε ανάμεσα στο ΝΑΤΟ και το Σύμφωνο της Βαρσοβίας. Πηγή: ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ: «ΙΣΤΟΡΙΑΙ» Κέιγκαν Ντόναλντ, Ο Πελοποννησιακός πόλεμος, Ωκεανίδα.
