Η φιλόλογος του Εκπαιδευτικού Ομίλου "Πράξη & Πρόοδος", Σαμιωτάκη Αντιγόνη, γράφει ένα κείμενο για την προέλευση των ονομάτων: Hellas και Greece. Στην ελληνική μυθολογία, ο Δευκαλίων είναι ο σύζυγος της Πύρρας, κόρης του Επιμηθέα και της Πανδώρας. Μετά τον Κατακλυσμό, ήταν οι μόνοι που επέζησαν και με εντολή του Δία, αναδημιούργησαν την ανθρωπότητα. Εκτός από τα παιδιά που γεννήθηκαν από τις πέτρες που πέταξαν, η Πύρρα και ο Δευκαλίων γέννησαν τον Έλληνα και επτά παιδιά ακόμη.

Ο Έλλην αποτελεί τον γενάρχη των Ελλήνων. Κάθε ένας από τους γιούς του ίδρυσε από ένα πρωτεύον ελληνικό γένος: ο Αίολος τους Αιολείς, ο Δώρος τους Δωριείς, ενώ από τους υιούς του Ξούθου, Αχαιό και Ίωνα προέρχονται οι Αχαιοί και οι Ίωνες αντίστοιχα. Σύμφωνα με τον Ησίοδο στα Ἠοῖαι ή Κατάλογος Γυναικών, από την ένωση της αδελφής του Έλληνος, Πανδώρας της νεώτερης με τον Δία, γεννήθηκε ο Γραικός από τον οποίο προέρχονται οι Γραικοί, το όνομα φυλής των Βοιωτών ενώ από την ένωση της άλλης αδερφής του Έλληνος, Θυίας με τον Δία, γεννήθηκαν ο Μακεδνός από τον οποίο προέρχονται οι Μακεδόνες και ο Μάγνης από όπου προέρχονται οι Μάγνητες.

Οι ίδιοι οι Έλληνες, τουλάχιστον από τον 7ο αιώνα π.Χ. αποκαλούν τους εαυτούς τους με το εθνικό Έλληνες, ενώ από τον 6ο αιώνα π.Χ. ενισχύουν αυτό τον θετικό αυτοπροσδιορισμό τους και αρνητικά, με τη διαμετρική αντιπαράθεσή τους προς όλους τους άλλους ανθρώπους, τους οποίους εντάσσουν συλλογικά στην κατηγορία των «βαρβάρων». Ο όρος «βάρβαρος» θεωρείται ότι προέρχεται από τη προσπάθεια να αποδοθεί η ξενική αυτή ομιλία, βάσει της ερμηνείας των παραγόμενων ήχων (bar-bar), που έφτανε στα αυτιά των διαφόρων ελληνικών φυλών ως κάποιο είδος ψευδισμού. Αποκαλούσαν βαρβάρους όλους όσοι μιλούσαν διαφορετική γλώσσα. Τελικά, ο όρος επεκτάθηκε σε ολόκληρο τον τρόπο ζωής των ξένων, ταυτίστηκε δηλαδή με τους όρους "αγράμματος" ή "απολίτιστος". Μεταγενέστερα η λέξη Έλληνες χρησιμοποιήθηκε ως κοινό όνομα για όλα τα ελληνικά φύλα σε αντίθεση προς τους βάρβαρους, ενώ αργότερα στα πρώτα χριστιανικά χρόνια ο όρος Έλλην απέκτησε κυρίως ένα θρησκευτικό περιεχόμενο και αναφέρεται στους εθνικούς, στους παγανιστές, στους ειδωλολάτρες, σε όσους πίστευαν στην αρχαία θρησκεία. Η θρησκευτική αυτή διάκριση υιοθετήθηκε από όλους τους χριστιανούς και έτσι αναφέρονταν σε όλους τους παγανιστές ως Έλληνες. Διάφορες ετυμολογίες έχουν προταθεί για τη λέξη Έλληνας, αλλά καμία δεν είναι ευρέως αποδεκτή. σαλ προσεύχομαι, έλλ, ορεινός, σελ, φωτίζω. Μια πρόσφατη μελέτη συνδέει το όνομα με την πόλη Ελλάς, δίπλα στον ποταμό Σπερχειό, που λεγόταν επίσης Ελλάς στην αρχαιότητα. Ωστόσο, είναι γνωστό με σιγουριά ότι οι Έλληνες έχουν σχέση με τους Σελλούς, τους ιερείς της Δωδώνης στην Ήπειρο.

Σε διάφορες ευρωπαϊκές γλώσσες όμως οι Έλληνες αποκαλούνται Γραικοί με κατάλληλη προσαρμογή της λέξης ( Graeci, Greeks, Griegos κλπ). Σύμφωνα με την επικρατούσα σήμερα εκδοχή, η ονομασία Γραικοί αρχικά χρησιμοποιούνταν από τους Ιλλυριούς για τους γείτονές τους Έλληνες της Δωδώνης, μέχρι που τελικά επικράτησε ο όρος Έλληνες. Η εκδοχή αυτή φαίνεται να επιβεβαιώνεται από τον Αριστοτέλη και το Πάριο Χρονικό. Το όνομα Greeks και οι διάφορες παραλλαγές του στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες –αλλά και στα νεότερα ελληνικά (Γραικοί)—ποτέ δεν χρησιμοποιήθηκε από τους Έλληνες, προκειμένου να προσδιορίσουν τους εαυτούς τους. Ο όρος αυτός προέρχεται από την εθνικοκεντρική και σκόπιμα μειωτική λατινική ονομασία Graeci, που έδωσαν στους Έλληνες οι Ρωμαίοι κατακτητές τους.

Από τη λέξη Γραικός προέρχεται και η μειωτική λατινική λέξη Γραικύλος (Graeculus), που χαρακτήριζε τον ξεπεσμένο, παρηκμασμένο και δουλοπρεπή Έλληνα. Οι Ρωμαίοι αποκαλούσαν έτσι τους Έλληνες διότι οι δεύτεροι στον πόλεμο απέφευγαν την κατά μέτωπο σύγκρουση και προτιμούσαν τακτικές όπως η ενέδρα, ο νυκτοπόλεμος κτλ, το οποίο δεν κατανοούσαν οι πρώτοι και το εκλάμβαναν ως δειλία.

Ρωμιοί ή Ρωμαίοι είναι η ονομασία που πήραν οι Έλληνες κατά τον Μεσαίωνα. Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία εξελληνιζόταν από την μία, καθώς καθιερώθηκε ως επίσημη γλώσσα του κράτους η ελληνική στην πολιτική και στρατιωτική διοίκηση και οι επίσημοι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούς, ενώ από την άλλη το όνομα των Ελλήνων εκρωμαϊζόταν. Το όνομα Ρωμανία μέχρι τον 5ο αιώνα δήλωνε άλλοτε τις δυτικές επαρχίες του ρωμαϊκού κράτους, άλλοτε τις ανατολικές. Από της κατάλυσης της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 476, το όνομα άρχισε να σημαίνει αποκλειστικά τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, την Ανατολική Αυτοκρατορία. Ουσιαστικά, Ρωμιοί είναι οι κάτοικοι της Ρωμανίας, δηλαδή του Κράτους των Ρωμαίων.

Σε αντίθεση με την επίσημη ονομασία της Δημοκρατίας της Ελλάδος, (Hellenic Republic), ανάλογα με την γλώσσα, χρησιμοποιούνται λέξεις με διαφορετική ετυμολογική προέλευση για την Ελλάδα.

Οι περισσότερες γλώσσες, χρησιμοποιούν λέξεις με ρίζα το Γραικός: π.χ. Greece (Γκρις)- Αγγλική γλώσσα, Grecia (Γκρέτσια)- Ιταλική γλώσσα, Ισπανική γλώσσα, κ.ά., Grèce (Γκρες) - Γαλλική γλώσσα, Grécia - Πορτογαλική γλώσσα, Греция (Γκρέτσιγια) - Ρωσική γλώσσα, Greqia - Αλβανική γλώσσα, Гърция (Γκάρτσια) - Βουλγάρικη γλώσσα κτλ.

Λέξεις που προέρχονται από την ρίζα Έλλην, χρησιμοποιούν οι γλώσσες: Hellas - Νορβηγική γλώσσα, Helene - Χαβανέζικη γλώσσα, Ellincan - Ναχουάτλ γλώσσα (ιθαγενής γλώσσα του Μεξικό), Hi-la ή Ži-la - Θιβετιανή γλώσσα κτλ. Σε κάποιες λίγες γλώσσες χρησιμοποιούνται λέξεις με ρίζα το Ρωμαίος (Ρωμιός) για την Ελλάδα. Κάποιες από αυτές είναι: Hurumistan - Κουρδική γλώσσα (υπάρχουν και άλλες λέξεις που χρησιμοποιούνται, με ρίζα το "Ίωνας"), Urəm (Урым) - Αδνίγκε γλώσσα (γλώσσα του Καυκάσου).

Τέλος, ενδιαφέρον έχει να αναφερθεί και ο σχηματισμός λέξεων για την ονομασία της Ελλάδας από την λέξη Ιωνία ή Ίωνας. Πολλοί λαοί της Μέσης Ανατολής ήρθαν πρώτα σε επαφή με τους Ίωνες της Μικράς Ασίας. Έτσι χρησιμοποίησαν τη λέξη Ίωνας για να προσδιορίσουν το σύνολο των Ελλήνων. Μέσω των Αράβων και του Ισλάμ η λέξη πέρασε και σε διάφορες άλλες περιοχές. Κάποιες λέξεις με ρίζα το Ίωνας που χρησιμοποιούνται σήμερα για να προσδιορίσουν την Ελλάδα είναι: Uyunani – Σουαχίλι, Yunanistan (Γιουνανιστάν)- Τουρκική γλώσσα, al-Yūnān (يونان) - Αραβική γλώσσα, Yavan (יוון) - Εβραϊκή γλώσσα, यूनान (Yūnān) - Χίντι γλώσσα (Ινδική).

Βιβλιογραφία:

H. D. Liddell & R. Scott, ΕΠΙΤΟΜΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΛΕΞΙΚΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ, Εκδόσεις Πελεκάνος, Αθήνα, 2007

V. Fromkin, R. Rodman, N. Hyams, ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ, Εκδόσεις Πατάκης, Αθήνα, 2010.

Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας [Συνέκδοση με το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών / Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη], ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ: ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΕΩΣ ΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ, Θεσσαλονίκη 2001.

Δικτυογραφία:

https://el.wikipedia.org/wiki/