Η φιλόλογος του Εκπαιδευτικού Ομίλου "Πράξη και Πρόοδος", Σαμιωτάκη Αντιγόνη, μας βοηθάει να συμπαθήσουμε λίγο παραπάνω τα αρχαία ελληνικά μαθαίνοντας μας 20 πράγματα που ίσως δε γνωρίζαμε..

20 πράγματα που ίσως δεν γνωρίζατε για τα αρχαία ελληνικά και ίσως σας κάνουν να τα συμπαθήσετε λίγο παραπάνω. Για όλους εκείνους τους «ορκισμένους εχθρούς» της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, ίσως αυτό το κείμενο να αποτελεί ένα μικρό βήμα προς την συμφιλίωση τους μαζί της. Πέρα λοιπόν από την ιστορική σπουδαιότητα της γλώσσας, εδώ τονίζεται κυρίως η αξία της γλώσσας από άποψη ενδιαφέροντος για διάφορα γλωσσικά και πολιτισμικά στοιχεία.

--1. ἱστορία, ἥρως, Ἑλλάς, ὑστερία, ὁρίζοντας, Ῥόδος Το σημείο ενδιαφέροντος σε όλες αυτές τις λέξεις είναι η δασεία, την οποία δανείστηκαν τα λατινικά και άλλες γλώσσες και διατηρήθηκε ως H (h) (history, hero, Hellas, hysteria, horizon, Rhodes) Συγκεκριμένα, το σύμβολο της δασείας αποτελεί απλοποίηση του ├ (το αριστερό μισό του Ήτα).

--2. Βραχέα και μακρά, φύσει και θέσει. Ο και Ω. Ποιο είναι το βραχύ και ποιο το μακρό; Ίσως ολόκληρη η ονομασία τους, βοηθήσει σε αυτό το ερώτημα. Ό-μικρον και ω-μέγα. Το ωμέγα δεν χρησιμοποιούνταν στην Αθήνα μέχρι τον καιρό του άρχοντα Ευκλείδη (403 π.Χ.). ενώ αρχικά είχε την μορφή ∞, δηλαδή διπλό ο (οο).

--3. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, η λέξη κροκόδειλος προήλθε από την αρχαία ελληνική γλώσσα, όπου κρόκος=κροκάλη=βότσαλο και δρῖλος=σκουλήκι. Άρα, ο κροκόδειλος είναι το σκουλήκι που βγαίνει από τις πέτρες.

--4. Ο πρώην πρωθυπουργός και καθηγητής κ. Ξενοφών Ζολώτας, είχε εκφωνήσει δύο λόγους στην Ουάσινγκτον (το 1957 και το 1959), οι οποίοι χαρακτηρίστηκαν ιστορικοί. Η ιδιαιτερότητά τους είναι ότι ενώ η γλώσσα των λόγων είναι αγγλική, κατ’ ουσίαν με την αφαίρεση μερικών προθέσεων, συνδέσμων και άρθρων η γλώσσα είναι ελληνική.

Εδώ παρατίθεται ο πρώτος λόγος:

«Kyrie, I eulogize the archons of the Panethnic Numismatic Thesaurus and the Oecumenical Trapeza for the orthodoxy of their axioms methods and policies, although there is an episode of cacophony of the Trapeza with Hellas. With enthusiasm we dialogue and synagonize at the synods of our didymous Organizations in which polymorphous economic ideas and dogmas are analyzed and synthesized. Our critical problems such as the numismatic plethora generate some agony and melancholy. This phenomenon is charateristic of our epoch. But, to my thesis we have the dynamism to program therapeutic practices as a prophylaxis from chaos and catastrophe. In parallel a panethnic unhypocritical economic synergy and harmonization in a democratic climate is basic. I apologize for my eccentric monologue. I emphasize my eucharistia to your Kyrie to the eugenic and generous American Ethnos and to the organizers and protagonists of this Ampitctyony and the gastronomic symposia»....

--5. ψιμυθιολόγος. Ψιμύθιον ή ψιμμύθιον ήταν ο λευκός μόλυβδος που χρησιμοποιούσαν για να λευκαίνουν τα πρόσωπα. Συναντάται αυτή η λέξη στα νέα ελληνικά; Η λέξη είναι περισσότερο γνωστή σήμερα με την γαλλική της εκδοχή, ως μακιγιέζ.

--6. μαθηματικός. Αρχικά στον Πλάτωνα αναφέρεται εκείνος ο οποίος είναι διατεθειμένος για μάθηση, ενώ αργότερα στον μαθητή του Αριστοτέλη, εκείνος ο οποίος αναφέρεται στην μαθηματική επιστήμη.

--7. Ενδιαφέρουσα λέξη αποτελεί και η χαυνοπολίτης η οποία συναντάται στον Αριστοφάνη. Χαυνοπολίτης είναι ο πολίτης που ουσιαστικά εξαπατάται εύκολα, αυτός που καταπίνει ό,τι του λένε. Παρομοίως ο Αριστοφάνης χαρακτήριζε ως «Κεχηναίους» τους Αθηναίους χιουμοριστικά, όπου μεταφράζεται ως «Χαχάδες»

--8. Η κιμωλία είναι ένα μαλακό, λευκό, πορώδες ιζηματογενές πέτρωμα, μια μορφή ασβεστόλιθου του οποίου βασικό συστατικό είναι ο ορυκτός ασβεστίτης, που αποτελείται από ανθρακικό ασβέστιο. Ήταν ανέκαθεν όμως το ίδιο πράγμα; Στον Αριστοφάνη συναντάμε την «κιμωλία» ως λευκό πηλό από την Κίμωλο των Κυκλάδων και χρησιμοποιούνταν εναλλακτικά του σαπουνιού, στα λουτρά.

--9. Η μεγαλύτερη λέξη που μπήκε στο βιβλίο Γκίνες στο 1990, είναι ελληνική και προέρχεται από τον Αριστοφάνη. Αποτελείται από 172 γράμματα και εμφανίστηκε στους στίχους 1169-1174 στο αριστοφανικό έργο, «Εκκλησιάζουσες». Στο έργο αυτό οι γυναίκες ντύνονται άντρες και ψηφίζουν νόμο, ο οποίος μετατρέπει την αθηναϊκή δημοκρατία σε γυναικοκρατούμενη. Η λέξη είναι η παρακάτω: λοπαδοτεμαχοσελαχογαλεοκρανιολειψανοδριμυποτριμματοσιλφιοκαραβομελιτοκατακεχυμενκιχλεπικοσσυφοφαττοπεριστεραλεκτρυονοπτοκεφαλλιοκιγκλοπελειολαγῳοσιραιοβαφητραγαοπτερύγων

Πρόκειται για μια συνταγή, η οποία περιγράφεται εξ’ ολοκλήρου σε μία τεράστια, σύνθετη λέξη. Ουσιαστικά η συνταγή πρόκειται για «Ένα πιάτο με φέτες ψαριών, καρχαρία και κομμάτια από κεφάλι σκυλόψαρου, που δημιουργούν μια μίξη με έντονη, πικάντικη γεύση. Κάβουρα με μέλι, τσίχλα και κοτσύφι από πάνω, αγριοπερίστερο, ένα κανονικό περιστέρι, λίγο ψητό κοτόπουλο, ένα λαγό κρασάτο και τραγανές φτερούγες για βουτήγματα». Μπορείτε να ακούσετε την λέξη στο βίντεο παρακάτω όπως θα προφερόταν στο αρχαίο ελληνικό θέατρο.

--10. Τα αποκαλούμενα Δελφικά παραγγέλματα είναι 147 σύντομα επιγράμματα με δυο-τρεις λέξεις το καθένα που ήταν χαραγμένα σε κτίρια του μαντείου των Δελφών και πάνω σ’ αυτά έχει στηριχθεί το μεγαλύτερο μέρος των σύγχρονων θρησκειών. Τα περισσότερα ανήκαν στους 7 σοφούς της αρχαιότητας. Μερικά παραδείγματα είναι:

Γονείς αἴδου (Να σέβεσαι τους γονείς σου)

Ψέγε μηδένα (Να μην κατηγορείς κανένα)

Κακίας ἀπέχου (Να απέχεις από την κακία)

Ἔχων χαρίζου (Όταν έχεις, να χαρίζεις)

Ἔπου θεῷ (Ακολούθα τον θεό)

Γλώττης ἄρχε (Να κυριαρχείς τη γλώσσα σου)

Τελεύτα ἄλυπος (Να πεθαίνεις χωρίς λύπη)

--11. Η λέξη κεράτιον προέρχεται από την «κερατέα» ή «κερατία» που είναι το ξυλοκέρατο ή η χαρουπιά. Από κει προέρχεται η λέξη καράτι, η μονάδα μέτρησης της καθαρότητας του χρυσού.

--12. Οι λέξεις «θνητός» και «θνητότητα» έχουν την ίδια κοινή ρίζα με την λέξη «θάνατος»

--13. Φοιτάω (ή φοιτέω): πηγαίνω εδώ και κει, πάνω και κάτω, προχωρώ ή περιπλανιέμαι. Αργότερα, στον Πλάτωνα η λέξη πήρε μία πιο γνωστή σε μας, σημασία: συχνάζω σε έναν άνθρωπο ως δάσκαλο.

--14. ὠτακουστής: Από το «οὖς» (αυτί) και το «ἀκούω». αυτός που κρυφακούει, παρακολουθεί με περιέργεια, κατάσκοπός.

--15. Ένα εκπληκτικό αποτέλεσμα της γλωσσολογικής έρευνας του 19ου αιώνα ήταν η διαπίστωση ότι μερικές γλώσσες παρουσιάζουν μορφικές αντιστοιχίες, οι οποίες δεν μπορεί να οφείλονται ούτε σε τυχαία σύγκλιση, ούτε σε δανεισμούς μεταξύ τους, αλλά ούτε και σε καθολικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης γλώσσας. Ως κατά συνέπεια, οι αντιστοιχίες αυτού του είδους δεν μπορεί παρά να είναι αποτέλεσμα της καταγωγής αυτών των γλωσσών από μία κοινή γλώσσα που υπήρξε κάποτε στο απώτερο παρελθόν. Μία λοιπόν από τις πρώτες γλωσσικές οικογένειες που αναγνωρίστηκε, είναι η ινδοευρωπαϊκή. Μέσα στην ινδοευρωπαϊκή οικογένεια, διακρίνονται πολλοί κλάδοι, εκ των οποίων οι κυριότεροι είναι: ινδοϊρανικός, αρμενικός, ελληνικός, αλβανικός, βαλτοσλαβικός, ιταλικός, κέλτικος κ.ο.κ.

Για παράδειγμα, πολλές είναι οι λέξεις σε διάφορες γλώσσες οι οποίες παρουσιάζουν αρκετές φωνητικές αντιστοιχίες:

1. «πατέρας»: τοχαρική Β=pācer, σανσκριτική=pitar-, αρμένικη=hayr, ελληνική=πατερ-, αγγλική=father, λατινική=pater, αρχαία ιρλανδική=athair.

2. «φτερό»: σανσκριτική=pat(t)ra, ελληνική=πτερο-, αρχαία αγγλική=fether.

3. «νύχτα»: σανσκριτική=nakt(-am), ελληνική=νυκτ-, αρχαία αγγλική=niht-, λατινική=noct-, αρχαία ιρλανδική=nocht, αλβανική=nat(ë)

4. «μητέρα»: τοχαρική Β=mācer, σανσκριτική=mātar-, αρμενική=mayr, ελληνική=μητέρ-, αγγλική=mother, λατινική=mater, αρχαία ιρλανδική=mathair, αλβανική=motrë, λιθουανική=mót(ina), αρχαία εκκλησιαστική σλαβική=mati.

--16. Πέρα από τα 24 γράμματα της αλφαβήτου, εμφανίζονται και 3 ακόμη χαρακτήρες που δεν επιβίωσαν: Το σαμπί (Ϡ ϡ, ή με την αρχαία επιγραφική του μορφή: ), είναι παλαιό και παρωχημένο πλέον γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου. Σαν χαρακτήρας του αλφαβήτου, με την πρωτότυπη μορφή του που έμοιαζε με "Τ". Εμφανίζεται σε λέξεις όπου άλλες διάλεκτοι έχουν ή διπλό "σ" ή διπλό "τ", όπως στη λέξη τέσσαρα"/"τέτταρα", που σε ιωνικές επιγραφές εμφανίζεται ως "τέ αρα". Πιθανολογείται ότι δήλωνε φθόγγο παρόμοιο με διπλό [ss] ή [ts]. Η αρχική ονομασία του γράμματος είναι άγνωστη. Η σημερινή ονομασία "σαμπί" είναι επίσης μεταγενέστερη, των όψιμων βυζαντινών χρόνων και φέρεται να προέρχεται ως σύνθετη λέξη Ὡσὰν πῖ (σαν - το γράμμα - πι), και βασίζεται στη σημερινή μορφή κεκλιμένου Π (Ϡ), Στη νεότερη εποχή χρησιμοποιούταν επίσημα στη γραμματαρίθμηση ελληνικών νόμων και διαταγμάτων όπως δημοσιεύονταν παλαιότερα σε ΦΕΚ.

Το δίγαμμα ή πιθανώς βαυ (κεφαλαίο Ϝ, πεζό ϝ), ήταν το έκτο γράμμα σε πρώιμες μορφές του ελληνικού αλφαβήτου. Η φωνητική αξία του ήταν ένας ασθενής διχειλικός συμφωνικός φθόγγος, όπως το αγγλικό w ([w]). Το γράμμα Ϝ εμφανίζεται σε επιγραφές μέχρι τον 4ο αιώνα π.Χ. Πιθανολογείται ότι το αρχικό όνομα του γράμματος ήταν "ϝαῦ" ([wau]), κατά τη φωνητική του αξία και το ανάλογο φοινικικό γράμμα ουάου. Τη μεταγενέστερη ονομασία "δίγαμμα" οφείλει στο σχήμα του (δις + γάμμα – διπλό, δύο φορές γάμμα).

Το κόππα (Ϙ ϙ, γραμμένο ή με την αρχαία του μορφή "ϙ" ή με την σύγχρονη "ϟ") είναι γράμμα των πρώιμων ελληνικών αλφαβήτων μεταξύ του π και του ρ, που ισοδυναμούσε ηχητικά με το κ. Στο λατινικό αλφάβητο το γράμμα κόππα αντιστοιχεί στο γράμμα Q. Η παροιμία "Οὐδὲ ϟόππα γιγνώσκων" λέγονταν για εντελώς αδαή άνθρωπο.

--17. Νόστιμος: αυτός που ανήκει στον νόστο, στην επιστροφή, ή εκείνος που είναι σε θέση ή είναι δυνατόν να επιστρέψει, ο ζωντανός. Η λέξη προέρχεται από την ομηρική λέξη νόστος (<νέομαι), που είναι η επιστροφή στο σπίτι, στην πατρίδα.

--18. Ὀρθρο-φοιτο-συκοφαντο-δικο-ταλαίπωροι τρόποι: Σύμφωνα με τον Αριστοφάνη, αποτελεί τον τρόπο ζωής αυτών που από το χάραμα συχνάζουν στην Αγορά, συκοφαντούν και ταλαιπωρούν με μηνύσεις και δικαστήρια.

--19. ἀδελφός: Αποτελείται από το α αθροιστικό και την λέξη «δελφύς» που σημαίνει μήτρα. Κυριολεκτικά είναι εκείνοι που μοιράστηκαν την ίδια μήτρα.

--20. Σύμφωνα με τον Όμηρο, ο ἀήρ είναι το κατώτερο στρώμα του αέρα, η ατμόσφαιρα που περιβάλλει την γη. Σε αντίθεση με την λέξη αἰθήρ που είναι ο καθαρός, ανώτατος αέρας.

Πηγές:

1. Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη), Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας, Από τις Αρχές έως την Ύστερη Αρχαιότητα, 2001, Αθήνα

2. Liddell & Scott, Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού της Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα, 2007, Εκδόσεις Πελεκάνος στα λήμματα "κροκόδειλος", "ψιμυθιολόγος", "μαθηματικός", "χαυνοπολίτης", "κεχηναίος", "κιμωλία", "φοιτάω", "ὠτακουστής", "νόστιμος", "αδελφός", "ἀήρ"

3 .www.wikipedia.org